(၁) အာနာပါနေပးပံု
မိုးကုတ္ဆရာေတာ္ ဘုရားၾကီးသည္ အားထုတ္စေယာဂီသစ္မ်ားကို အာနာပါနရႈ၍ သမာဓိထူေထာင္ခိုင္းသည္။ အာနပါနထူေထာင္ခိုင္းပံုမွာ ႏွာသီးဖ်ားတြင္ စိတ္ထားျပီး ေလထြက္တာသိ ေလ၀င္တာသိေအာင္ လုပ္ရပါမည္..ဆယ္မိနစ္၊ ဆယ့္ငါးမိနစ္၊ နာရီ၀က္တိုင္တိုင္ စသည္ျဖင့္ "ထြက္ေလ ၀င္ေလ" ကိုထြက္တိုင္းသိ ၀င္တိုင္းသိေအာင္ သတိထား ၀ီရိယစိုက္၍ ေစာင့္သိေပးရပါမည္။ ျဖစ္ပ်က္ျမင္ျပီးေသာ္လည္း သမာဓိ အားမေကာင္းေသးေသာ ေယာဂီမ်ားလည္း တရားစတင္ ရႈမွတ္တိုင္း မိနစ္အနည္းငယ္ (သို႕) လိုအပ္သေလာက္ အာနာပါနရႈ၍ သမာဓိထူေထာင္သင့္ပါသည္။
(၂) ဒိ႒ိျဖဳတ္ေပးပံု
မိုးကုတ္ဆရာေတာ္ ဘုရားၾကီးသည္ ေယာဂီမ်ား ခႏၶာဥာဏ္ေရာက္ တရားအားမထုတ္ခင္ အျမင္မွား ဒိ႒ိသံုးမ်ဳိးကို အသိဥာဏ္ျဖင့္ ကြာေအာင္ ဒိ႒ိျဖဳတ္ေပး ေတာ္မူပါသည္။ ဤအခ်က္သည္ မိုးကုတ္၀ိပႆနာ၏ ထူးျခားမႈ တရပ္ျဖစ္ပါသည္။ ဆရာေတာ္ဘုရားၾကီးသည္ ၀ိပႆနာတရား အားထုတ္ခ်င္လာေအာင္၊ အားထုတ္ရာတြင္လဲ ၾကိဳးစားအားထုတ္ လာေအာင္ သံေ၀ဂ ရဖြယ္တရားမ်ားကို ပိုင္ႏိုင္စြာ ေဟာၾကား ဆံုးမေတာ္မူျပီးေနာက္ ဒိ႒ိျဖဳတ္တရားမ်ားကို ေဟာၾကားေတာ္မူပါသည္။ ဒိ႒ိျဖဳတ္ တရားမ်ား ေဟာၾကားရာတြင္ ေဟာတရားမ်ားအျပင္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ ေဒသနာစဥ္ကို ဆရာေတာ္ဘုရားၾကီး ကိုယ္ေတာ္တိုင္ တီထြင္ေရးဆြဲေတာ္မူေသာ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္စက္၀ိုင္း ေဒသနာပံုစံျဖင့္ ေဟာၾကား ျပသေတာ္မူပါသည္။ ဒိ႒ိျဖဳတ္တရား၏ အဓိက အႏွစ္ခ်ဳပ္မွာ ပုဂၢိဳလ္သတၱ၀ါမရွိဘဲ ဓမၼသေဘာသာရွိေၾကာင္း ထိုဓမၼသေဘာမ်ားသည္လဲ ခိုင္ျမဲမေနဘဲ ျဖစ္ျပီးပ်က္ေနေၾကာင္း၊ မခိုင္ျမဲေသာ္လည္း အေၾကာင္းအက်ဳိးမဆက္ပဲ အစေပ်ာက္ျပတ္စဲ သြားျခင္းမ်ဳိး မဟုတ္ေၾကာင္း သိရွိေစရန္ ျဖစ္ပါသည္။ ေယာဂီမ်ားသည္ ခႏၶာဥာဏ္ေရာက္ တရားအားမထုတ္မွီ ဒိ႒ိကိုအသိဥာဏ္ျဖင့္ ကြာေအာင္ ဒိ႒ိျဖဳတ္တရား၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တရားမ်ားကို ေၾကေၾကလည္လည္ရွိေအာင္ နာၾကားသင္ယူထားၾကရပါမည္။
မိုးကုတ္ဆရာေတာ္ဘုးရားၾကီးက (၁) သတိပ႒ာန္၊ (၂) သတိပ႒ာန ဘာ၀နာ၊ (၃) သတိပ႒ာန အက်င့္လမ္းဆံုး ဟူ၍ ေဟာၾကားဆံုးမေတာ္မူေသာ ၀ိပႆနာက်င့္စဥ္ (၃၀၊၈၊၆၁) တရားေတာ္ႏွင့္အညီ ဤစာတမ္း၌ အဆင့္ဆင့္ ေရးသားတင္ျပ သြားပါမည္။
(၃) စိတၱာႏုပႆနာရႈပြားပံု
သတိပ႒ာန္
"စိတ္ေတြေပၚတိုင္း သိတာ သတိပ႒ာန္" ဟု ေဟာၾကားခ်က္ႏွင့္အညီ ေယာဂီတို႕သ႑ာန္၌ ေပၚႏိုင္သည့္ စိတ္အမ်ဳိးအစား(၁၃)မ်ဳိးမွာ-
(၁) ျမင္စိတ္၊
(၂) ၾကားစိတ္၊
(၃) နံစိတ္(အနံ႔ရစိတ္)၊
(၄) စားစိတ္၊
(၅) ယားနာေကာင္းစိတ္(ကိုယ္စိတ္)၊
(၆) ေလာဘစိတ္(လိုခ်င္စိတ္၊ ရခ်င္စိတ္၊ စားခ်င္စိတ္....စသည္..)၊
(၇) ေဒါသစိတ္(မေက်နပ္စိတ္၊ အလိုမက်စိတ္၊ ပ်င္းစိတ္......စသည္..)၊
(၈) ေမာဟစိတ္(ေတြေ၀စိတ္၊ ငိုက္မ်ဥ္းစိတ္၊ သံသယစိတ္....စသည္...)၊
(၉) အေလာဘစိတ္ (ေပးကမ္းလွဴဒါန္းလိုစိတ္၊ ကုသိုလ္ေကာင္းမႈျပဳလိုစိတ္......စသည္...)၊
(၁၀) အေဒါသစိတ္ (သနားစိတ္၊ သူတပါးေကာင္းက်ဳိးလိုလားစိတ္...စသည္..)၊
(၁၁) ေတြးေတာၾကံစည္စိတ္ (ေရာက္တတ္ရာရာ ၾကံစည္စိတ္....)၊
(၁၂) ေလကိုရႈသြင္းစိတ္၊
(၁၃) ေလကိုရိႈက္ထုတ္လိုစိတ္။
အထက္ပါ စိတ္(၁၃)မ်ဳိး မိမိသ႑ာန္၌ ေပၚေနသည္ကို ေပၚတိုင္းေပၚတိုင္း သိေအာင္လုပ္ရပါမည္။ အဆင္းတခုခုျမင္တိုင္း ျမင္စိတ္ေပၚသည္ဟု သိရပါမည္။ အသံတခုၾကားလွ်င္ ၾကားစိတ္ေပၚသည္ဟု သိေပးရမည္။ အနံ႔တခုခုရတိုင္းလဲ အနံ႔ရစိတ္ စိတ္ေပၚသည္(သို႕) နံစိတ္ေပၚသည္ဟု သိေပးရမည္။ လွ်ာေပၚတြင္ အရသာတခုခု စားတိုင္းစားတိုင္း စားစိတ္ေပၚေနသည္ဟု သိရပါမည္။ ကိုယ္ေပၚတြင္ ယားျခင္း၊ နာျခင္း၊ ပူျခင္းစသည္ျဖင့္ ဘာပဲေပၚေပၚ ကိုယ္စိတ္ေပၚသည္ဟု သိေပးရမည္။ မေနာဒြါရတြင္လဲ လိုခ်င္ရခ်င္စိတ္ေပၚလွ်င္ ေလာဘစိတ္ (သို႔) လိုခ်င္စိတ္ေပၚသည္ဟု သိရပါမည္။ ကိုယ့္သ႑ာန္ ေပၚသည့္စိတ္ကို ကိုယ္သိႏိုင္သလိုသာ သိႏိုင္ပါသည္။ ပါဠိအမည္ျဖင့္ မွန္ကန္စြာသိႏိုင္ဖို႕ အေရးမၾကီးပါ။ ေပးခ်င္လွ်င္ ေပးခ်င္စိတ္ ေပၚသည္ဟု မေက်နပ္လွ်င္ မေက်နပ္စိတ္ေပၚသည္ဟု အသိလိုက္ေပးယံုသာ။ အိပ္ခ်င္လွ်င္လဲ အိပ္ခ်င္စိတ္ေပၚသည္ဟု သိေပးရမည္။ (အျခားစိတ္မ်ားကိုလဲ ဤနည္းတူ သိၾကရပါမည္။) ေယာဂီပုဂၢိဳလ္သည္ မိမိသ႑ာန္၌ ေပၚလာေသာစိတ္မ်ားကို ေပၚတိုင္းေပၚတိုင္း လိုက္လိုက္သိေပးေနျခင္းသည္ သတိပ႒ာန္ပြားမ်ား က်င့္ၾကံရာေရာက္သလို မိမိသ႑ာန္ရွိ ခႏၶာငါးပါးထဲမွ ၀ိညာဏကၡႏၶာကို ရွာေဖြေတြ႔ရွိျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ထိုခႏၶာသည္ ပရမတ္ခႏၶာအစစ္ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ထိုခႏၶာသည္ လံုးရပ္သ႑ာန္၊ ပံုဟန္၊ နိမိတ္မရွိပါ။ သိမႈသေဘာသာလွ်င္ ရွိပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဆရာေတာ္ဘုရားၾကီးက "ေခြးမေဟာင္တဲ့ ခႏၶာကို ၀ိပႆနာ ရႈရမယ္" ဟုဆံုးမေတာ္မူပါသည္။ ဤသတိပ႒ာန္အဆင့္ ပြားမ်ားမႈကို ပိုင္ႏိုင္လာေသာ ေယာဂီသည္ ၀ိပႆနာရႈစရာ အရႈခံခႏၶာကို ရွာေတြ႔လာျပီး ဟု ဆိုႏိုင္သကဲ့သို႕ ငါျမင္တယ္၊ ငါၾကားတယ္၊ ငါေတြးတယ္ စေသာငါထင္မႈ သကၠာယဒိ႒ိကိုလဲ ပြားမ်ားမႈျဖင့္ ျဖဳတ္ရာေရာက္ေနပါသည္။
(၄) သတိပ႒ာနဘာ၀နာ
သတိပ႒ာန္အဆင့္ ပြားမ်ားအားထုတ္၍ ခႏၶာေပၚတိုင္း(သို႔) စိတ္ေပၚတိုင္းသိလာႏိုင္ေသာ ေယာဂီသည္ သတိပ႒ာနဘာ၀နာျဖစ္ေအာင္ ဆက္လက္ရႈပြားရမည္။ သတိပ႒ာန ဘာ၀နာဟူသည္ ထိုစိတ္၏အပ်က္ကို ရႈႏိုင္ျခင္းကိုေခၚသည္။
အနိစၥရႈ၊ အနိစၥမွတ္၊ အနိစၥသိရႈပြားနည္း
ဤရႈပြားနည္းတြင္ မိမိသ႑ာန္၌ ပစၥဳပၸန္တည့္တည့္အေၾကာင္းတိုက္ဆိုင္၍ ေပၚလာေသာစိတ္၏ေနာက္မွ ဥာဏ္လိုက္ရန္ျဖစ္ပါသည္။ ဥပမာ- လိုခ်င္စိတ္တခုေပၚလာပါက သတိပ႒ာန္အဆင့္တြင္ လိုခ်င္စိတ္ေပၚသည္ဟု သိေပးခဲ့ပါသည္။ ယခု သတိပ႒ာနဘာ၀နာအဆင့္တြင္ ထိုလိုခ်င္စိတ္ေနာက္မွ ထိုစိတ္သည္ အနိစၥပဲဟု ရႈ/မွတ္/သိေပးရပါမည္။ (အနိစၥဟုဆိုရာတြင္ ပါ႒ိဘာသာျဖင့္ သိနားလည္ႏိုင္လွ်င္ အနိစၥဟုသိရပါမည္။ သို႔မဟုတ္ ဒီစိတ္ကေလးကလည္း မခိုင္ျမဲဘူး(သို႔) ျဖစ္ျပီးပ်က္ေနတဲ့သေဘာပဲ၊ အပ်က္ပဲဟုမိမိနားလည္လက္ခံသေဘာက်သလို အသိလိုက္ရပါမည္။) အျခားစိတ္မ်ားေပၚတိုင္းလဲ အလားတူအသိလိုက္ေပးပါ။ ဤအနိစၥရႈနည္းသည္ ဘာကအနိစၥမွန္း၊ ဘယ္လိုအနိစၥမွန္း မသိပဲရမ္းရႈေနျခင္းမ်ဳိးမဟုတ္ပဲ မိမိသ႑ာန္ေပၚလာေသာ အရႈခံပရမတ္ခႏၶာကို ဥာဏ္ျဖင့္လက္ညိႈးထိုး၍ "မင္းအနိစၥပဲ" ဟု ရႈျခင္းမ်ဳိးျဖစ္ပါသည္။
ကိုယ့္စိတ္ကိုယ္အကဲခတ္ရႈပြားနည္း
ဤရႈပြားနည္းတြင္ အရႈခံစိတ္တခုခုေပၚလာေသာအခါ ေယာဂီပုဂၢိဳလ္က ထိုစိတ္ရွိေသးသလား မရွိေတာ့ဘူးလားဟု အကဲခတ္ရႈပြားရန္ ျဖစ္ပါသည္။ ဤရႈပြားနည္းျဖင့္ ရႈပြားလိုေသာေယာဂီသည္ စိတ္ေတြ၏နိယာမ သေဘာတရားအရ "စိတ္ႏွစ္ခုျပိဳင္မေပၚႏိုင္ " ဟူေသာအခ်က္ကို သေဘာက်လက္ခံထားရပါမည္။ စိတ္ေတြျပိဳင္ေပၚေနသည္ဟူေသာ အထင္မွားသည္ "မ်က္စိတမွိတ္၊ လွ်ပ္တျပတ္၊ လက္ဖ်စ္တတြတ္အတြင္း စိတ္ေပါင္းကုေဋတသိန္းေက်ာ္ တခုႏွင့္တခု မျပိဳင္ဘဲ ဆင့္ကာဆင့္ကာ ေပၚသြားသည္" ဟူေသာ အလြန္လ်င္ျမန္ေသာ စိတ္အလ်င္ကိုနားမလည္ႏိုင္၊ မသိႏိုင္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာရျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ဤအဆင့္တြင္ ေယာဂီက မိမိသ႑ာန္ေပၚလာေသာ စိတ္ကိုရွိမရွိ အကဲခတ္/ေတြး/ဥာဏ္ျဖင့္ၾကည့္လိုက္ေသာအခါ ၾကည့္ေသာ၊ ေတြးေသာ၊ အကဲခတ္ေသာစိတ္သာရွိ၍ ေရွ႔ကေပၚသြားေသာ စိတ္မရွိေတာ့ဟု သိ၍မခိုင္ျမဲျခင္း အနိစၥသေဘာကို ဥာဏ္၌ထင္ျမင္ႏိုင္ပါသည္။
(၅) ေ၀ဒနာႏုပႆနာ ရႈပြားပံု
သတိပ႒ာန္
ခံစားမႈသေဘာျဖစ္သည့္ ေ၀ဒနာေတြေပၚတိုင္း သိေအာင္ပြားမ်ားရပါမည္။
ေယာဂီသ႑ာန္၌ ေပၚႏိုင္သည့္ ေ၀ဒနာအမ်ဳိးအစား (၁၂)မ်ဳိးမွာ-
(၁) ျမင္ေသာအခိုက္ ဥေပကၡာေ၀ဒနာ၊
(၂) ၾကားေသာအခိုက္ ဥေပကၡာေ၀ဒနာ၊
(၃) အနံ႔ရေသာအခိုက္ ဥေပကၡာေ၀ဒနာ၊
(၄) စားေသာအခိုက္ ဥေပကၡာေ၀ဒနာ၊
(၅) ကိုယ္ေပၚတြင္ ခ်မ္းသာခိုက္ သုခေ၀ဒနာ၊
(၆) ကိုယ္ေပၚတြင္ ဆင္းရဲခိုက္ ဒုကၡေ၀ဒနာ၊
(၇) စိတ္တြင္ ခ်မ္းသာခိုက္ ေသာမနႆေ၀ဒနာ၊
(၈) စိတ္တြင္ ဆင္းရဲခိုက္ ေဒါမနႆေ၀ဒနာ၊
(၉) စိတ္တြင္ခ်မ္းသာသည္လဲ မဟုတ္၊ ဆင္းရဲသည္လဲမဟုတ္ခိုက္ ဥေပကၡာေ၀ဒနာ၊
(၁၀) စိတ္ခ်မ္းသာကိုယ္ခ်မ္းသာျဖင့္ ေလရႈရိႈက္ေနခိုက္ ေသာမနႆ ေ၀ဒနာ၊
(၁၁) စိတ္ဆင္းရဲကိုယ္ဆင္းရဲျဖင့္ ေလရႈရိႈက္ေနခိုက္ ေဒါမနႆေ၀ဒနာ၊
(၁၂) စိတ္ခ်မ္းသာသည္လဲမဟုတ္ ဆင္းရဲသည္လဲမဟုတ္ ေလရႈရိႈက္ေနခိုက္ ဥေပကၡာေ၀ဒနာ ေပၚေနပါသည္။
ဤအဆင့္တြင္ စိတၱာႏုပႆနာရႈပြားပံုအတိုင္း - ေ၀ဒနာေတြေပၚတိုင္းေပၚတိုင္း ဘာေ၀ဒနာ ဘာေ၀ဒနာဟု သိေအာင္ၾကိဳးစားရမည္။
သတိပ႒ာနဘာ၀နာ
အနိစၥရႈ၊ အနိစၥမွတ္၊ အနိစၥသိရႈပြားနည္း
မိမိသ႑ာန္ေပၚလာေသာေ၀ဒနာ၏ေနာက္မွ အနိစၥဟု သိေသာဥာဏ္လိုက္ရမည္ျဖစ္သည္။
(အက်ယ္မွာ စိတၱာႏုပႆနာရႈပြားပံုနည္းအတိုင္း ျဖစ္ပါသည္။)
မိုးကုတ္ဆရာေတာ္ ဘုရားၾကီးသည္ အားထုတ္စေယာဂီသစ္မ်ားကို အာနာပါနရႈ၍ သမာဓိထူေထာင္ခိုင္းသည္။ အာနပါနထူေထာင္ခိုင္းပံုမွာ ႏွာသီးဖ်ားတြင္ စိတ္ထားျပီး ေလထြက္တာသိ ေလ၀င္တာသိေအာင္ လုပ္ရပါမည္..ဆယ္မိနစ္၊ ဆယ့္ငါးမိနစ္၊ နာရီ၀က္တိုင္တိုင္ စသည္ျဖင့္ "ထြက္ေလ ၀င္ေလ" ကိုထြက္တိုင္းသိ ၀င္တိုင္းသိေအာင္ သတိထား ၀ီရိယစိုက္၍ ေစာင့္သိေပးရပါမည္။ ျဖစ္ပ်က္ျမင္ျပီးေသာ္လည္း သမာဓိ အားမေကာင္းေသးေသာ ေယာဂီမ်ားလည္း တရားစတင္ ရႈမွတ္တိုင္း မိနစ္အနည္းငယ္ (သို႕) လိုအပ္သေလာက္ အာနာပါနရႈ၍ သမာဓိထူေထာင္သင့္ပါသည္။
(၂) ဒိ႒ိျဖဳတ္ေပးပံု
မိုးကုတ္ဆရာေတာ္ ဘုရားၾကီးသည္ ေယာဂီမ်ား ခႏၶာဥာဏ္ေရာက္ တရားအားမထုတ္ခင္ အျမင္မွား ဒိ႒ိသံုးမ်ဳိးကို အသိဥာဏ္ျဖင့္ ကြာေအာင္ ဒိ႒ိျဖဳတ္ေပး ေတာ္မူပါသည္။ ဤအခ်က္သည္ မိုးကုတ္၀ိပႆနာ၏ ထူးျခားမႈ တရပ္ျဖစ္ပါသည္။ ဆရာေတာ္ဘုရားၾကီးသည္ ၀ိပႆနာတရား အားထုတ္ခ်င္လာေအာင္၊ အားထုတ္ရာတြင္လဲ ၾကိဳးစားအားထုတ္ လာေအာင္ သံေ၀ဂ ရဖြယ္တရားမ်ားကို ပိုင္ႏိုင္စြာ ေဟာၾကား ဆံုးမေတာ္မူျပီးေနာက္ ဒိ႒ိျဖဳတ္တရားမ်ားကို ေဟာၾကားေတာ္မူပါသည္။ ဒိ႒ိျဖဳတ္ တရားမ်ား ေဟာၾကားရာတြင္ ေဟာတရားမ်ားအျပင္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ ေဒသနာစဥ္ကို ဆရာေတာ္ဘုရားၾကီး ကိုယ္ေတာ္တိုင္ တီထြင္ေရးဆြဲေတာ္မူေသာ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္စက္၀ိုင္း ေဒသနာပံုစံျဖင့္ ေဟာၾကား ျပသေတာ္မူပါသည္။ ဒိ႒ိျဖဳတ္တရား၏ အဓိက အႏွစ္ခ်ဳပ္မွာ ပုဂၢိဳလ္သတၱ၀ါမရွိဘဲ ဓမၼသေဘာသာရွိေၾကာင္း ထိုဓမၼသေဘာမ်ားသည္လဲ ခိုင္ျမဲမေနဘဲ ျဖစ္ျပီးပ်က္ေနေၾကာင္း၊ မခိုင္ျမဲေသာ္လည္း အေၾကာင္းအက်ဳိးမဆက္ပဲ အစေပ်ာက္ျပတ္စဲ သြားျခင္းမ်ဳိး မဟုတ္ေၾကာင္း သိရွိေစရန္ ျဖစ္ပါသည္။ ေယာဂီမ်ားသည္ ခႏၶာဥာဏ္ေရာက္ တရားအားမထုတ္မွီ ဒိ႒ိကိုအသိဥာဏ္ျဖင့္ ကြာေအာင္ ဒိ႒ိျဖဳတ္တရား၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တရားမ်ားကို ေၾကေၾကလည္လည္ရွိေအာင္ နာၾကားသင္ယူထားၾကရပါမည္။
မိုးကုတ္ဆရာေတာ္ဘုးရားၾကီးက (၁) သတိပ႒ာန္၊ (၂) သတိပ႒ာန ဘာ၀နာ၊ (၃) သတိပ႒ာန အက်င့္လမ္းဆံုး ဟူ၍ ေဟာၾကားဆံုးမေတာ္မူေသာ ၀ိပႆနာက်င့္စဥ္ (၃၀၊၈၊၆၁) တရားေတာ္ႏွင့္အညီ ဤစာတမ္း၌ အဆင့္ဆင့္ ေရးသားတင္ျပ သြားပါမည္။
(၃) စိတၱာႏုပႆနာရႈပြားပံု
သတိပ႒ာန္
"စိတ္ေတြေပၚတိုင္း သိတာ သတိပ႒ာန္" ဟု ေဟာၾကားခ်က္ႏွင့္အညီ ေယာဂီတို႕သ႑ာန္၌ ေပၚႏိုင္သည့္ စိတ္အမ်ဳိးအစား(၁၃)မ်ဳိးမွာ-
(၁) ျမင္စိတ္၊
(၂) ၾကားစိတ္၊
(၃) နံစိတ္(အနံ႔ရစိတ္)၊
(၄) စားစိတ္၊
(၅) ယားနာေကာင္းစိတ္(ကိုယ္စိတ္)၊
(၆) ေလာဘစိတ္(လိုခ်င္စိတ္၊ ရခ်င္စိတ္၊ စားခ်င္စိတ္....စသည္..)၊
(၇) ေဒါသစိတ္(မေက်နပ္စိတ္၊ အလိုမက်စိတ္၊ ပ်င္းစိတ္......စသည္..)၊
(၈) ေမာဟစိတ္(ေတြေ၀စိတ္၊ ငိုက္မ်ဥ္းစိတ္၊ သံသယစိတ္....စသည္...)၊
(၉) အေလာဘစိတ္ (ေပးကမ္းလွဴဒါန္းလိုစိတ္၊ ကုသိုလ္ေကာင္းမႈျပဳလိုစိတ္......စသည္...)၊
(၁၀) အေဒါသစိတ္ (သနားစိတ္၊ သူတပါးေကာင္းက်ဳိးလိုလားစိတ္...စသည္..)၊
(၁၁) ေတြးေတာၾကံစည္စိတ္ (ေရာက္တတ္ရာရာ ၾကံစည္စိတ္....)၊
(၁၂) ေလကိုရႈသြင္းစိတ္၊
(၁၃) ေလကိုရိႈက္ထုတ္လိုစိတ္။
အထက္ပါ စိတ္(၁၃)မ်ဳိး မိမိသ႑ာန္၌ ေပၚေနသည္ကို ေပၚတိုင္းေပၚတိုင္း သိေအာင္လုပ္ရပါမည္။ အဆင္းတခုခုျမင္တိုင္း ျမင္စိတ္ေပၚသည္ဟု သိရပါမည္။ အသံတခုၾကားလွ်င္ ၾကားစိတ္ေပၚသည္ဟု သိေပးရမည္။ အနံ႔တခုခုရတိုင္းလဲ အနံ႔ရစိတ္ စိတ္ေပၚသည္(သို႕) နံစိတ္ေပၚသည္ဟု သိေပးရမည္။ လွ်ာေပၚတြင္ အရသာတခုခု စားတိုင္းစားတိုင္း စားစိတ္ေပၚေနသည္ဟု သိရပါမည္။ ကိုယ္ေပၚတြင္ ယားျခင္း၊ နာျခင္း၊ ပူျခင္းစသည္ျဖင့္ ဘာပဲေပၚေပၚ ကိုယ္စိတ္ေပၚသည္ဟု သိေပးရမည္။ မေနာဒြါရတြင္လဲ လိုခ်င္ရခ်င္စိတ္ေပၚလွ်င္ ေလာဘစိတ္ (သို႔) လိုခ်င္စိတ္ေပၚသည္ဟု သိရပါမည္။ ကိုယ့္သ႑ာန္ ေပၚသည့္စိတ္ကို ကိုယ္သိႏိုင္သလိုသာ သိႏိုင္ပါသည္။ ပါဠိအမည္ျဖင့္ မွန္ကန္စြာသိႏိုင္ဖို႕ အေရးမၾကီးပါ။ ေပးခ်င္လွ်င္ ေပးခ်င္စိတ္ ေပၚသည္ဟု မေက်နပ္လွ်င္ မေက်နပ္စိတ္ေပၚသည္ဟု အသိလိုက္ေပးယံုသာ။ အိပ္ခ်င္လွ်င္လဲ အိပ္ခ်င္စိတ္ေပၚသည္ဟု သိေပးရမည္။ (အျခားစိတ္မ်ားကိုလဲ ဤနည္းတူ သိၾကရပါမည္။) ေယာဂီပုဂၢိဳလ္သည္ မိမိသ႑ာန္၌ ေပၚလာေသာစိတ္မ်ားကို ေပၚတိုင္းေပၚတိုင္း လိုက္လိုက္သိေပးေနျခင္းသည္ သတိပ႒ာန္ပြားမ်ား က်င့္ၾကံရာေရာက္သလို မိမိသ႑ာန္ရွိ ခႏၶာငါးပါးထဲမွ ၀ိညာဏကၡႏၶာကို ရွာေဖြေတြ႔ရွိျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ထိုခႏၶာသည္ ပရမတ္ခႏၶာအစစ္ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ထိုခႏၶာသည္ လံုးရပ္သ႑ာန္၊ ပံုဟန္၊ နိမိတ္မရွိပါ။ သိမႈသေဘာသာလွ်င္ ရွိပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဆရာေတာ္ဘုရားၾကီးက "ေခြးမေဟာင္တဲ့ ခႏၶာကို ၀ိပႆနာ ရႈရမယ္" ဟုဆံုးမေတာ္မူပါသည္။ ဤသတိပ႒ာန္အဆင့္ ပြားမ်ားမႈကို ပိုင္ႏိုင္လာေသာ ေယာဂီသည္ ၀ိပႆနာရႈစရာ အရႈခံခႏၶာကို ရွာေတြ႔လာျပီး ဟု ဆိုႏိုင္သကဲ့သို႕ ငါျမင္တယ္၊ ငါၾကားတယ္၊ ငါေတြးတယ္ စေသာငါထင္မႈ သကၠာယဒိ႒ိကိုလဲ ပြားမ်ားမႈျဖင့္ ျဖဳတ္ရာေရာက္ေနပါသည္။
(၄) သတိပ႒ာနဘာ၀နာ
သတိပ႒ာန္အဆင့္ ပြားမ်ားအားထုတ္၍ ခႏၶာေပၚတိုင္း(သို႔) စိတ္ေပၚတိုင္းသိလာႏိုင္ေသာ ေယာဂီသည္ သတိပ႒ာနဘာ၀နာျဖစ္ေအာင္ ဆက္လက္ရႈပြားရမည္။ သတိပ႒ာန ဘာ၀နာဟူသည္ ထိုစိတ္၏အပ်က္ကို ရႈႏိုင္ျခင္းကိုေခၚသည္။
အနိစၥရႈ၊ အနိစၥမွတ္၊ အနိစၥသိရႈပြားနည္း
ဤရႈပြားနည္းတြင္ မိမိသ႑ာန္၌ ပစၥဳပၸန္တည့္တည့္အေၾကာင္းတိုက္ဆိုင္၍ ေပၚလာေသာစိတ္၏ေနာက္မွ ဥာဏ္လိုက္ရန္ျဖစ္ပါသည္။ ဥပမာ- လိုခ်င္စိတ္တခုေပၚလာပါက သတိပ႒ာန္အဆင့္တြင္ လိုခ်င္စိတ္ေပၚသည္ဟု သိေပးခဲ့ပါသည္။ ယခု သတိပ႒ာနဘာ၀နာအဆင့္တြင္ ထိုလိုခ်င္စိတ္ေနာက္မွ ထိုစိတ္သည္ အနိစၥပဲဟု ရႈ/မွတ္/သိေပးရပါမည္။ (အနိစၥဟုဆိုရာတြင္ ပါ႒ိဘာသာျဖင့္ သိနားလည္ႏိုင္လွ်င္ အနိစၥဟုသိရပါမည္။ သို႔မဟုတ္ ဒီစိတ္ကေလးကလည္း မခိုင္ျမဲဘူး(သို႔) ျဖစ္ျပီးပ်က္ေနတဲ့သေဘာပဲ၊ အပ်က္ပဲဟုမိမိနားလည္လက္ခံသေဘာက်သလို အသိလိုက္ရပါမည္။) အျခားစိတ္မ်ားေပၚတိုင္းလဲ အလားတူအသိလိုက္ေပးပါ။ ဤအနိစၥရႈနည္းသည္ ဘာကအနိစၥမွန္း၊ ဘယ္လိုအနိစၥမွန္း မသိပဲရမ္းရႈေနျခင္းမ်ဳိးမဟုတ္ပဲ မိမိသ႑ာန္ေပၚလာေသာ အရႈခံပရမတ္ခႏၶာကို ဥာဏ္ျဖင့္လက္ညိႈးထိုး၍ "မင္းအနိစၥပဲ" ဟု ရႈျခင္းမ်ဳိးျဖစ္ပါသည္။
ကိုယ့္စိတ္ကိုယ္အကဲခတ္ရႈပြားနည္း
ဤရႈပြားနည္းတြင္ အရႈခံစိတ္တခုခုေပၚလာေသာအခါ ေယာဂီပုဂၢိဳလ္က ထိုစိတ္ရွိေသးသလား မရွိေတာ့ဘူးလားဟု အကဲခတ္ရႈပြားရန္ ျဖစ္ပါသည္။ ဤရႈပြားနည္းျဖင့္ ရႈပြားလိုေသာေယာဂီသည္ စိတ္ေတြ၏နိယာမ သေဘာတရားအရ "စိတ္ႏွစ္ခုျပိဳင္မေပၚႏိုင္ " ဟူေသာအခ်က္ကို သေဘာက်လက္ခံထားရပါမည္။ စိတ္ေတြျပိဳင္ေပၚေနသည္ဟူေသာ အထင္မွားသည္ "မ်က္စိတမွိတ္၊ လွ်ပ္တျပတ္၊ လက္ဖ်စ္တတြတ္အတြင္း စိတ္ေပါင္းကုေဋတသိန္းေက်ာ္ တခုႏွင့္တခု မျပိဳင္ဘဲ ဆင့္ကာဆင့္ကာ ေပၚသြားသည္" ဟူေသာ အလြန္လ်င္ျမန္ေသာ စိတ္အလ်င္ကိုနားမလည္ႏိုင္၊ မသိႏိုင္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာရျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ဤအဆင့္တြင္ ေယာဂီက မိမိသ႑ာန္ေပၚလာေသာ စိတ္ကိုရွိမရွိ အကဲခတ္/ေတြး/ဥာဏ္ျဖင့္ၾကည့္လိုက္ေသာအခါ ၾကည့္ေသာ၊ ေတြးေသာ၊ အကဲခတ္ေသာစိတ္သာရွိ၍ ေရွ႔ကေပၚသြားေသာ စိတ္မရွိေတာ့ဟု သိ၍မခိုင္ျမဲျခင္း အနိစၥသေဘာကို ဥာဏ္၌ထင္ျမင္ႏိုင္ပါသည္။
(၅) ေ၀ဒနာႏုပႆနာ ရႈပြားပံု
သတိပ႒ာန္
ခံစားမႈသေဘာျဖစ္သည့္ ေ၀ဒနာေတြေပၚတိုင္း သိေအာင္ပြားမ်ားရပါမည္။
ေယာဂီသ႑ာန္၌ ေပၚႏိုင္သည့္ ေ၀ဒနာအမ်ဳိးအစား (၁၂)မ်ဳိးမွာ-
(၁) ျမင္ေသာအခိုက္ ဥေပကၡာေ၀ဒနာ၊
(၂) ၾကားေသာအခိုက္ ဥေပကၡာေ၀ဒနာ၊
(၃) အနံ႔ရေသာအခိုက္ ဥေပကၡာေ၀ဒနာ၊
(၄) စားေသာအခိုက္ ဥေပကၡာေ၀ဒနာ၊
(၅) ကိုယ္ေပၚတြင္ ခ်မ္းသာခိုက္ သုခေ၀ဒနာ၊
(၆) ကိုယ္ေပၚတြင္ ဆင္းရဲခိုက္ ဒုကၡေ၀ဒနာ၊
(၇) စိတ္တြင္ ခ်မ္းသာခိုက္ ေသာမနႆေ၀ဒနာ၊
(၈) စိတ္တြင္ ဆင္းရဲခိုက္ ေဒါမနႆေ၀ဒနာ၊
(၉) စိတ္တြင္ခ်မ္းသာသည္လဲ မဟုတ္၊ ဆင္းရဲသည္လဲမဟုတ္ခိုက္ ဥေပကၡာေ၀ဒနာ၊
(၁၀) စိတ္ခ်မ္းသာကိုယ္ခ်မ္းသာျဖင့္ ေလရႈရိႈက္ေနခိုက္ ေသာမနႆ ေ၀ဒနာ၊
(၁၁) စိတ္ဆင္းရဲကိုယ္ဆင္းရဲျဖင့္ ေလရႈရိႈက္ေနခိုက္ ေဒါမနႆေ၀ဒနာ၊
(၁၂) စိတ္ခ်မ္းသာသည္လဲမဟုတ္ ဆင္းရဲသည္လဲမဟုတ္ ေလရႈရိႈက္ေနခိုက္ ဥေပကၡာေ၀ဒနာ ေပၚေနပါသည္။
ဤအဆင့္တြင္ စိတၱာႏုပႆနာရႈပြားပံုအတိုင္း - ေ၀ဒနာေတြေပၚတိုင္းေပၚတိုင္း ဘာေ၀ဒနာ ဘာေ၀ဒနာဟု သိေအာင္ၾကိဳးစားရမည္။
သတိပ႒ာနဘာ၀နာ
အနိစၥရႈ၊ အနိစၥမွတ္၊ အနိစၥသိရႈပြားနည္း
မိမိသ႑ာန္ေပၚလာေသာေ၀ဒနာ၏ေနာက္မွ အနိစၥဟု သိေသာဥာဏ္လိုက္ရမည္ျဖစ္သည္။
(အက်ယ္မွာ စိတၱာႏုပႆနာရႈပြားပံုနည္းအတိုင္း ျဖစ္ပါသည္။)
ကိုယ့္ေ၀ဒနာကို အကဲခတ္ရႈနည္း
စိတၱာႏုပႆနာပါ အကဲခတ္ရႈပြားနည္းအတိုင္း ရႈမွတ္ရပါမည္။ အကဲခတ္သည့္ဥာဏ္ေပၚခိုက္ ေရွ႔ကေပၚသြားေသာအရႈခံေ၀ဒနာ မရွိေတာ့ပါ။
(၆) အေထြေထြသိမွတ္ဖြယ္ရာ
အနိစၥလကၡဏာ
၀ိပႆနာရႈေသာေယာဂီသည္ ပရမတ္သေဘာခႏၶာ၏ မခိုင္ျမဲမႈအနိစၥကို ျမင္ရန္ၾကိဳးစားၾကရမည္ ။ အနိစၥသေဘာကိုဥာဏ္ျဖင့္ျမင္သိရန္ အနိစၥ၏လကၡဏာကို သိေအာငf ၾကည့္ရပါမည္။ "ျဖစ္ျပီးမရွိေတာ့ျခင္းသည္" အနိစၥလကၡဏာျဖစ္ပါသည္။ "ေပၚျပီးေပ်ာက္သြားျခင္း" "ရွိရာကမရွိေတာ့ျခင္း" သည္ပင္ အနိစၥလကၡဏာျဖစ္သည္။ အရႈခံခႏၶာေပၚ လာေသာအခါ ရွိမရွိအကဲခတ္ၾကည့္လိုက္ေသာအခါ "ေပၚျပီးေပ်ာက္သြားျခင္း" "ရွိရာကမရွိေတာ့ျခင္း" "ျဖစ္ျပီးမရွိေတာ့ျခင္းသည္" အနိစၥလကၡဏာကို သိ၍ အနိစၥမခိုင္ျမဲျခင္းသေဘာ ကို ဥာဏ္၌ထင္ျမင္လာႏိုင္ပါသည္။ (ဤေနရာတြင္ လံုး၀မရွိေသာသေဘာမ်ဳိးမဟုတ္၊ လံုး၀မရွိတာရႈခဲ့လွ်င္ ပညတ္ဘက္သို႔ေရာက္သြားပါမည္။ ၂၁၊၄၊၆၄ ေဟာ စာအုပ္ေသး-၂၁၆ စာအုပ္ၾကီး-၂၃ တြင္ အက်ယ္ေလ့လာႏိုင္ပါသည္။)
ဆင္အိပ္ဥပမာ
ဆရာေတာ္ဘုရားၾကီးသည္ ေယာဂီမ်ားအား ဥာဏ္၌ျဖစ္ပ်က္ထင္ျမင္ပံုကို နားလည္ေစရန္ဆင္အိပ္သည့္ဥပမာျဖင့္ ေဟာၾကားေတာ္မူပါသည္။ ေတာအစပ္တြင္ရွိေသာ အိမ္၌ေနေသာ သူသည္ ညအခါအိမ္ေရွ႕မွဆင္ေအာ္သံမ်ားကို ၾကားရသည္။ နံက္သို႕ေရာက္ေသာအခါ အိမ္ေရွ႕သို႕ထြက္ၾကည့္ရာတြင္ ဆင္လာအိပ္သြားေသာလကၡဏာမ်ားျဖစ္ေသာ ေျခရာ၊အိပ္ခဲ့ေသာေနရာမ်ားကို ၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္ ဆင္ကိုမျမင္ခဲ့ရေသာ္လည္း ဆင္ျခင္ဥာဏ္ျဖင့္ ဆင္လာအိပ္ျပီး ျပန္သြားျပီးဟု သိႏိုင္ပါသည္။ ထို႔အတူေယာဂီမ်ားကလည္း မိမိ သ႑ာန္ေပၚေနသည့္ ပရမတ္ခႏၶာကို မိမိဥာဏ္ျဖင့္ျပိဳင္ျပီး သိေနသည့္သေဘာမဟုတ္ဘဲ ပညာဥာဏ္ျဖင့္ဆင္ျခင္၍ "ျဖစ္လဲျဖစ္ခဲ့ျပီး ယခုမရွိေတာ့ဘဲ ပ်က္သြားျပီး" ဟုျဖစ္မႈပ်က္မႈကို သိျခင္းမ်ဳိးျဖစ္ေအာင္ ၾကိဳးစားပြားမ်ားအားထုတ္ၾကရပါမည္။
ပင့္ကူဥပမာရႈပြားပံု
စိတၱာႏုပႆနာ(သို႔) ေ၀ဒနာႏုပႆနာရႈပြားရာတြင္ ပင့္ကူဥပမာရႈပြားပံုကို ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမည္။ ေတာထဲတြင္ပင့္ကူၾကီးမ်ားသည္ ပင့္ကူမွ်င္မ်ားျဖင့္အိမ္ဖြဲ႕ထားျပီး ၄င္းတို႕သည္ အိမ္၏အလယ္ဗဟို၌ ေနၾကသည္။ စားစရာအေကာင္တခုခု ပင့္ကူအိမ္၌ကပ္လာလွ်င္ ထိုေနရာ၌ သြားစားျပီးအလယ္ဗဟိုခ်က္မ၌ ျပန္ေနသည္။ ထို႕အတူေယာဂီမ်ား သည္ ဗဟိုခ်က္မႏွင့္တူေသာ ထြက္ေလ၀င္ေလႏွင့္ ယွဥ္တြဲေနေသာစိတ္(သို႔) ေ၀ဒနာ၏အပ်က္ကို ပင္တိုင္ထားရႈ၍ အျခားစိတ္ (သို႔)ေ၀ဒနာမ်ားေပၚလာပါက ေပၚရာထင္ရွားရာစိတ္ (သို႕)ေ၀ဒနာကို ရႈရပါမည္။ ဤေနရာတြင္ ပင္တိုင္ရႈပြားပံုသည္ အာနာပါနသက္သက္ သမာဓိထူေထာင္ျခင္းမ်ဳိးမဟုတ္ဘဲ ထို၀င္ေလထြက္ေလအခိုက္ ယွဥ္ေသာစိတ္(သို႔)ေ၀ဒနာ၏ အပ်က္ကို မိေအာင္ရႈရန္ျဖစ္သည္ကို အထူးသတိျပဳၾကရပါမည္။
ဓမၼာႏုပႆနာရႈပြားပံု
မိုးကုတ္ဆရာေတာ္ဘုရားၾကီးသည္ ဓမၼာႏုပႆနာရႈပြားနည္းကို သစၥာေလးပါး ထင္ျမင္ေအာင္ရႈနည္း၊ ဒုကၡသစၥာထင္ျမင္ေအာင္ရႈနည္း စသည္ျဖင့္ ေဟာၾကား ဆံုးမ ေတာ္မူပါသည္။ ဤစာတမ္းတြင္ ဒုကၡသစၥာထင္ျမင္ေအာင္ရႈနည္းကို တင္ျပသြားပါမည္။ မိမိသ႑ာန္၌ ျမင္တိုင္း၊ ၾကားတိုင္း၊ နံတိုင္း၊ စားတိုင္း၊ ထိေတြ႕တိုင္း၊ ၾကံေတြးတိုင္း ထိုသေဘာေတြကို "ဒုကၡသစၥာေတြပဲ" ဟု ဥာဏ္ျဖင့္သိေအာင္ ၾကိဳးစားအားထုတ္ၾကရပါမည္။ ဤေနရာတြင္ ဆရာေတာ္ဘုးရားၾကီးကဘုးရားေဟာပါဠိေတာ္ အကိုးအကားမ်ား၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ေဒသနာပါ သစၥာဖြဲ႕ပံုမ်ားျဖင့္လည္းေကာင္း၊ ျဖစ္ျပီးပ်က္သြားေသာတရားမ်ားသာျဖစ္၍ ဘာေပၚေပၚဒုကၡသစၥာမ်ားသာျဖစ္ေၾကာင္း လက္ခံလာႏိုင္ေအာင္ ေဟာၾကားျပသဆံုးမေတာ္မူပါသည္။
ျဖစ္ပ်က္မုန္းေအာင္၊ ျဖစ္ပ်က္ဆံုးေအာင္ ရႈၾကပါ။
မိုးကုတ္၀ိပႆနာရႈနည္းအရ ေယာဂီပုဂၢိဳလ္သည္ ေရွးဦးစြာ အာနာပါနျဖင့္ သမာဓိထူေထာင္ပါ။ ထို႔ေနာက္ခႏၶာ၊ အာယတန၊ဓါတ္၊ သစၥာ၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တရားမ်ား နာၾကားသင္ယူ၍ ဒိ႒ိကိုအသိဥာဏ္ျဖင့္ခြာႏိုင္ေအာင္ ၾကိဳးစားၾကရပါမည္။ ထို႔ေနာက္ ထိုသမာဓိ ဥာဏ္ပညာ အသိဥာဏ္မ်ားျဖင့္ မိမိသ႑ာန္၌ ေပၚလာေသာခႏၶာငါးပါးမွတပါး ျဖစ္ေသာစိတ္(သို႔) ေ၀ဒနာ ေတြကို ေပၚတိုင္းေပၚတိုင္းသိေအာင္ၾကိဳးစားရပါမည္။ ထို႔ေနာက္ထိုခႏၶာေတြ၏အပ်က္ကို ျမင္ေအာင္ရႈၾကရပါမည္။ ထို႔ေနာက္ ဒုကၡသစၥထင္ျမင္ လာသည္အထိ ဆက္လက္ရႈပြားၾကရပါမည္။ ျဖစ္ပ်က္၊ အနိစၥ၊ဒုကၡသစၥာ သိေသာဥာဏ္ကို ၾကိမ္ဖန္မ်ားစြာျဖစ္ေအာင္ ပြားမ်ားၾကရပါမည္။ သို႔မွသာ ၄င္းျဖစ္ပ်က္၊ အနိစၥ၊ဒုကၡသစၥာကို မလိုခ်င္ေသာ၊ မုန္းေသာဥာဏ္ေပၚလာျပီး ဆက္လက္ရႈပြားသြားပါက ျဖစ္ပ်က္၊ အနိစၥ၊ ဒုကၡသစၥာတို႔၏ခ်ဳပ္ဆံုးရာ နိဗၺာန္ကို မ်က္ေမွာက္အာရံုျပဳႏိုင္မည္ ျဖစ္သည္။ ေယာဂီအေပါင္း တို႔သည္ မိမိသ႑ာန္၌ ေပၚလာေသာစိတ္(သို႔)ေ၀ဒနာေတြ၏ ျဖစ္မႈပ်က္မႈကို သတိထား၊၀ီရိယစိုက္ျပီး ပညာျဖင့္ ျဖစ္ပ်က္ခ်ဳပ္ျငိမ္းရာ နိဗၺာန္သို႔ မ်က္ေမွာက္ျပဳႏိုင္သည္အထိ က်င့္ၾကံပြားမ်ားႏိုင္ၾကပါေစသတည္း။
ကိုႏိုင္လင္းဟန္(ဓမၼေရာင္ျခည္) ဓမၼဒါနအျဖစ္ျဖင့္ ေရးသားေပးပို႕သည္။
စိတၱာႏုပႆနာပါ အကဲခတ္ရႈပြားနည္းအတိုင္း ရႈမွတ္ရပါမည္။ အကဲခတ္သည့္ဥာဏ္ေပၚခိုက္ ေရွ႔ကေပၚသြားေသာအရႈခံေ၀ဒနာ မရွိေတာ့ပါ။
(၆) အေထြေထြသိမွတ္ဖြယ္ရာ
အနိစၥလကၡဏာ
၀ိပႆနာရႈေသာေယာဂီသည္ ပရမတ္သေဘာခႏၶာ၏ မခိုင္ျမဲမႈအနိစၥကို ျမင္ရန္ၾကိဳးစားၾကရမည္ ။ အနိစၥသေဘာကိုဥာဏ္ျဖင့္ျမင္သိရန္ အနိစၥ၏လကၡဏာကို သိေအာငf ၾကည့္ရပါမည္။ "ျဖစ္ျပီးမရွိေတာ့ျခင္းသည္" အနိစၥလကၡဏာျဖစ္ပါသည္။ "ေပၚျပီးေပ်ာက္သြားျခင္း" "ရွိရာကမရွိေတာ့ျခင္း" သည္ပင္ အနိစၥလကၡဏာျဖစ္သည္။ အရႈခံခႏၶာေပၚ လာေသာအခါ ရွိမရွိအကဲခတ္ၾကည့္လိုက္ေသာအခါ "ေပၚျပီးေပ်ာက္သြားျခင္း" "ရွိရာကမရွိေတာ့ျခင္း" "ျဖစ္ျပီးမရွိေတာ့ျခင္းသည္" အနိစၥလကၡဏာကို သိ၍ အနိစၥမခိုင္ျမဲျခင္းသေဘာ ကို ဥာဏ္၌ထင္ျမင္လာႏိုင္ပါသည္။ (ဤေနရာတြင္ လံုး၀မရွိေသာသေဘာမ်ဳိးမဟုတ္၊ လံုး၀မရွိတာရႈခဲ့လွ်င္ ပညတ္ဘက္သို႔ေရာက္သြားပါမည္။ ၂၁၊၄၊၆၄ ေဟာ စာအုပ္ေသး-၂၁၆ စာအုပ္ၾကီး-၂၃ တြင္ အက်ယ္ေလ့လာႏိုင္ပါသည္။)
ဆင္အိပ္ဥပမာ
ဆရာေတာ္ဘုရားၾကီးသည္ ေယာဂီမ်ားအား ဥာဏ္၌ျဖစ္ပ်က္ထင္ျမင္ပံုကို နားလည္ေစရန္ဆင္အိပ္သည့္ဥပမာျဖင့္ ေဟာၾကားေတာ္မူပါသည္။ ေတာအစပ္တြင္ရွိေသာ အိမ္၌ေနေသာ သူသည္ ညအခါအိမ္ေရွ႕မွဆင္ေအာ္သံမ်ားကို ၾကားရသည္။ နံက္သို႕ေရာက္ေသာအခါ အိမ္ေရွ႕သို႕ထြက္ၾကည့္ရာတြင္ ဆင္လာအိပ္သြားေသာလကၡဏာမ်ားျဖစ္ေသာ ေျခရာ၊အိပ္ခဲ့ေသာေနရာမ်ားကို ၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္ ဆင္ကိုမျမင္ခဲ့ရေသာ္လည္း ဆင္ျခင္ဥာဏ္ျဖင့္ ဆင္လာအိပ္ျပီး ျပန္သြားျပီးဟု သိႏိုင္ပါသည္။ ထို႔အတူေယာဂီမ်ားကလည္း မိမိ သ႑ာန္ေပၚေနသည့္ ပရမတ္ခႏၶာကို မိမိဥာဏ္ျဖင့္ျပိဳင္ျပီး သိေနသည့္သေဘာမဟုတ္ဘဲ ပညာဥာဏ္ျဖင့္ဆင္ျခင္၍ "ျဖစ္လဲျဖစ္ခဲ့ျပီး ယခုမရွိေတာ့ဘဲ ပ်က္သြားျပီး" ဟုျဖစ္မႈပ်က္မႈကို သိျခင္းမ်ဳိးျဖစ္ေအာင္ ၾကိဳးစားပြားမ်ားအားထုတ္ၾကရပါမည္။
ပင့္ကူဥပမာရႈပြားပံု
စိတၱာႏုပႆနာ(သို႔) ေ၀ဒနာႏုပႆနာရႈပြားရာတြင္ ပင့္ကူဥပမာရႈပြားပံုကို ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမည္။ ေတာထဲတြင္ပင့္ကူၾကီးမ်ားသည္ ပင့္ကူမွ်င္မ်ားျဖင့္အိမ္ဖြဲ႕ထားျပီး ၄င္းတို႕သည္ အိမ္၏အလယ္ဗဟို၌ ေနၾကသည္။ စားစရာအေကာင္တခုခု ပင့္ကူအိမ္၌ကပ္လာလွ်င္ ထိုေနရာ၌ သြားစားျပီးအလယ္ဗဟိုခ်က္မ၌ ျပန္ေနသည္။ ထို႕အတူေယာဂီမ်ား သည္ ဗဟိုခ်က္မႏွင့္တူေသာ ထြက္ေလ၀င္ေလႏွင့္ ယွဥ္တြဲေနေသာစိတ္(သို႔) ေ၀ဒနာ၏အပ်က္ကို ပင္တိုင္ထားရႈ၍ အျခားစိတ္ (သို႔)ေ၀ဒနာမ်ားေပၚလာပါက ေပၚရာထင္ရွားရာစိတ္ (သို႕)ေ၀ဒနာကို ရႈရပါမည္။ ဤေနရာတြင္ ပင္တိုင္ရႈပြားပံုသည္ အာနာပါနသက္သက္ သမာဓိထူေထာင္ျခင္းမ်ဳိးမဟုတ္ဘဲ ထို၀င္ေလထြက္ေလအခိုက္ ယွဥ္ေသာစိတ္(သို႔)ေ၀ဒနာ၏ အပ်က္ကို မိေအာင္ရႈရန္ျဖစ္သည္ကို အထူးသတိျပဳၾကရပါမည္။
ဓမၼာႏုပႆနာရႈပြားပံု
မိုးကုတ္ဆရာေတာ္ဘုရားၾကီးသည္ ဓမၼာႏုပႆနာရႈပြားနည္းကို သစၥာေလးပါး ထင္ျမင္ေအာင္ရႈနည္း၊ ဒုကၡသစၥာထင္ျမင္ေအာင္ရႈနည္း စသည္ျဖင့္ ေဟာၾကား ဆံုးမ ေတာ္မူပါသည္။ ဤစာတမ္းတြင္ ဒုကၡသစၥာထင္ျမင္ေအာင္ရႈနည္းကို တင္ျပသြားပါမည္။ မိမိသ႑ာန္၌ ျမင္တိုင္း၊ ၾကားတိုင္း၊ နံတိုင္း၊ စားတိုင္း၊ ထိေတြ႕တိုင္း၊ ၾကံေတြးတိုင္း ထိုသေဘာေတြကို "ဒုကၡသစၥာေတြပဲ" ဟု ဥာဏ္ျဖင့္သိေအာင္ ၾကိဳးစားအားထုတ္ၾကရပါမည္။ ဤေနရာတြင္ ဆရာေတာ္ဘုးရားၾကီးကဘုးရားေဟာပါဠိေတာ္ အကိုးအကားမ်ား၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ေဒသနာပါ သစၥာဖြဲ႕ပံုမ်ားျဖင့္လည္းေကာင္း၊ ျဖစ္ျပီးပ်က္သြားေသာတရားမ်ားသာျဖစ္၍ ဘာေပၚေပၚဒုကၡသစၥာမ်ားသာျဖစ္ေၾကာင္း လက္ခံလာႏိုင္ေအာင္ ေဟာၾကားျပသဆံုးမေတာ္မူပါသည္။
ျဖစ္ပ်က္မုန္းေအာင္၊ ျဖစ္ပ်က္ဆံုးေအာင္ ရႈၾကပါ။
မိုးကုတ္၀ိပႆနာရႈနည္းအရ ေယာဂီပုဂၢိဳလ္သည္ ေရွးဦးစြာ အာနာပါနျဖင့္ သမာဓိထူေထာင္ပါ။ ထို႔ေနာက္ခႏၶာ၊ အာယတန၊ဓါတ္၊ သစၥာ၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တရားမ်ား နာၾကားသင္ယူ၍ ဒိ႒ိကိုအသိဥာဏ္ျဖင့္ခြာႏိုင္ေအာင္ ၾကိဳးစားၾကရပါမည္။ ထို႔ေနာက္ ထိုသမာဓိ ဥာဏ္ပညာ အသိဥာဏ္မ်ားျဖင့္ မိမိသ႑ာန္၌ ေပၚလာေသာခႏၶာငါးပါးမွတပါး ျဖစ္ေသာစိတ္(သို႔) ေ၀ဒနာ ေတြကို ေပၚတိုင္းေပၚတိုင္းသိေအာင္ၾကိဳးစားရပါမည္။ ထို႔ေနာက္ထိုခႏၶာေတြ၏အပ်က္ကို ျမင္ေအာင္ရႈၾကရပါမည္။ ထို႔ေနာက္ ဒုကၡသစၥထင္ျမင္ လာသည္အထိ ဆက္လက္ရႈပြားၾကရပါမည္။ ျဖစ္ပ်က္၊ အနိစၥ၊ဒုကၡသစၥာ သိေသာဥာဏ္ကို ၾကိမ္ဖန္မ်ားစြာျဖစ္ေအာင္ ပြားမ်ားၾကရပါမည္။ သို႔မွသာ ၄င္းျဖစ္ပ်က္၊ အနိစၥ၊ဒုကၡသစၥာကို မလိုခ်င္ေသာ၊ မုန္းေသာဥာဏ္ေပၚလာျပီး ဆက္လက္ရႈပြားသြားပါက ျဖစ္ပ်က္၊ အနိစၥ၊ ဒုကၡသစၥာတို႔၏ခ်ဳပ္ဆံုးရာ နိဗၺာန္ကို မ်က္ေမွာက္အာရံုျပဳႏိုင္မည္ ျဖစ္သည္။ ေယာဂီအေပါင္း တို႔သည္ မိမိသ႑ာန္၌ ေပၚလာေသာစိတ္(သို႔)ေ၀ဒနာေတြ၏ ျဖစ္မႈပ်က္မႈကို သတိထား၊၀ီရိယစိုက္ျပီး ပညာျဖင့္ ျဖစ္ပ်က္ခ်ဳပ္ျငိမ္းရာ နိဗၺာန္သို႔ မ်က္ေမွာက္ျပဳႏိုင္သည္အထိ က်င့္ၾကံပြားမ်ားႏိုင္ၾကပါေစသတည္း။
ကိုႏိုင္လင္းဟန္(ဓမၼေရာင္ျခည္) ဓမၼဒါနအျဖစ္ျဖင့္ ေရးသားေပးပို႕သည္။
