ေဗာဓိပကၡိယရဲ႕ အဓိပၸါယ္
ေဗာဓိပကၡယရဲ႕ ပါဠိတုိက္႐ုိက္အဓိပၸါယ္ကုိ ေဗာဓိ၊ ပကၡ၊ ဣယလုိ႔ ပုဒ္ခဲြၿပီး ေဗာဓိ- သစၥာေလးပါးကုိ သိတတ္ေသာ မဂ္ဉာဏ္၊ ပကၡ- အသင္းအပင္း၊ ဣယ-ျဖစ္ျခင္းလုိ႔ အသီးသီး အဓိပၸါယ္ရကာ ေဗာဓိဉာဏ္၏ အသင္းအပင္းျဖစ္ေသာ တရားမ်ားလုိ႔ နားလည္ႏုိင္ပါတယ္။ အလြယ္နားလည္ေအာင္ ေျပာရရင္ေဗာဓိပကၡိယ ဆုိတာ အရိယာမဂ္ဉာဏ္ကုိ ရရာရေၾကာင္းျဖစ္တဲ့ တရားမ်ား၊ အရိယာမဂ္ဉာဏ္ႏွင့္ အတူတကြ ျဖစ္တဲ့တရား မ်ားလုိ႔ အဓိပၸါယ္ရပါတယ္။ အေရအတြက္အားျဖင့္ ေဗာဓိပကၡိယတရား ၃၇ပါးရွိပါတယ္။ အဲဒါေတြက
သတိပ႒ာန္ ၄ ပါး၊ သမၼပၸဓာန္ ၄ ပါး၊ ဣဒၶိပါဒ္ ၄ ပါး၊ ဣေျႏၵ ၅ ပါး၊ ဗုိလ္ ၅ ပါး၊ ေဗာဇၥ်င္ ၇ ပါး၊ မဂၢင္ ၈ ပါး အားျဖင့္ ေပါင္း (၃၇) ပါးတုိ႔ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
သတိပ႒ာန္ (၄) ပါး
မိမိဆုိင္ရာအာ႐ုံ၌ လြန္လြန္ကဲကဲ စြဲၿမဲစြာတည္တဲ့ သတိအထူးကုိ သတိပ႒ာန္လုိ႔ ေခၚပါတယ္။ သတိပ႒ာန္ေလးပါးရွိပါတယ္။
၁။ ကာယႏုပႆနာ သတိပ႒ာန္ = ခႏၶာကုိယ္၌ (၀ါ) ဆံပင္ ေမြးညင္း စတဲ့ ၃၂ ေကာ႒ာသ၌ အသုဘ အျခင္းအရာအားျဖင့္ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္႐ႈမွတ္တဲ့ သတိအထူး၊
၂။ ေ၀ဒနာႏုပႆနာ သတိပ႒ာန္ = ေ၀ဒနာတုိ႔ကုိ ဒုကၡအျခင္းအရာအားျဖင့္ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္႐ႈ မွတ္တဲ့ သတိအထူး၊
၃။ စိတၱာႏုပႆနာ သတိပ႒ာန္ = စိတ္တုိ႔ကုိ အနိစၥအျခင္းအရာအားျဖင့္ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္႐ႈမွတ္တဲ့ သတိအထူး၊
၄။ ဓမၼာႏုပႆနာ သတိပ႒ာန္ = သညာသခၤါရျဖစ္ေသာ နီ၀ရဏစတဲ့ တရားဓမၼမ်ားကုိ အနတၱ အျခင္းအရာ အားျဖင့္ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္႐ႈမွတ္တဲ့ သတိအထူး၊
သမၼပၸဓာန္ (၄)ပါး
သမၼပၸဓာန္ ဆုိတာ ၀ီိရိယကုိ ေျပာတာပါ။ အ႐ုိးေၾကေၾက၊ အေရခမ္းခမ္း မဆုတ္မနစ္ ေနာက္မဆုတ္ဘဲ ႀကိဳးစားအားထုတ္တဲ့ ၀ီရိယေစတသိက္ကုိ ဆုိလုိပါတယ္။ ဒီသမၼပၸဓာန္လည္း ေလးပါးရွိပါတယ္။
၁။ ျဖစ္ေပၚၿပီးတဲ့ အကုသုိလ္တရားမ်ားကုိ ပယ္ေဖ်ာက္ႏုိင္ေအာင္ အားထုတ္တဲ့ ၀ီရိယ
၂။ မျဖစ္ေပၚေသးတဲ့ အကုသုိလ္တရားမ်ားကုိ မျဖစ္ေပၚေအာင္ အားထုတ္တဲ့ ၀ီရိယ
၃။ မျဖစ္ေသးတဲ့ ကုသုိလ္တရားမ်ားကုိ ျဖစ္ေအာင္အားထုတ္တဲ့ ၀ီရိယ
၄။ ျဖစ္ၿပီးတဲ့ ကုသုိလ္တရားမ်ားကုိ ခုိင္ခန္႔တုိးပြားေအာင္ အားထုတ္တဲ့ ၀ီရိယ
ဣဒၶိပါဒ္ (၄)ပါး
ၿပီးစီးထေျမာက္ေသာ စ်ာန္မဂ္ဖုိလ္ အက်ိဳးတုိ႔၏ အေျခခံ အေၾကာင္းတရား၊ တစ္နည္းအားျဖင့္ စ်ာန္မဂ္ဖုိလ္ရရွိရန္ အေျခခံျဖစ္တဲ့ တရားမ်ားကုိ ဣဒၶိပါဒ္လုိ႔ ေခၚပါတယ္။ ဣဒၶိပါဒ္ေလးပါး ရွိပါတယ္။
၁။ ဆႏၵိဒၶိပါဒ္ = ကုသုိလ္စိတ္မ်ားမွာ ယွဥ္တဲ့ ဆႏၵ
၂။ ၀ီရိယိဒၶိပါဒ္ = ကုသုိလ္စိတ္မ်ားမွာ ယွဥ္တဲ့ ၀ီရိယ
၃။ စိတၱိဒၶိပါဒ္ = ကုသုိလ္စိတ္မ်ားမွာ ယွဥ္တဲ့ စိတ္
၄။ ၀ီမံသိဒၶိပါဒ္ = ကုသုိလ္စိတ္မ်ားမွာ ယွဥ္တဲ့ ပညာ
ဣေျႏၵ (၅) ပါး
အရိယာမဂ္ကုိ ရေစျခင္း၌ အစုိးရျခင္းကုိ ျဖစ္ေစေသာေၾကာင့္ ဣေျႏၵဟုေခၚသည္။ ၎တုိ႔မွာ
၁။ သဒၶိေျႏၵ = ယုံၾကည္မႈ သဒၶါ(ေစတသိက္)
၂။ ၀ီရိယိေျႏၵ = ႀကိဳးစားအာထုတ္မႈ ၀ီရိယ(ေစတသိက္)
၃။ သတိေျႏၵ = မေမ့မေလ်ာ့ သတိရွိမႈ သတိ(ေစတသိက္)
၄။ သမာဓိေျႏၵ = တည္ၾကည္မႈ သမာဓိ(ေစတသိက္)
၅။ ပညိေျႏၵ = ပညာရွိမႈ ပညာ(ေစတသိက္)
ဗုိလ္ (၅) ပါး
အရိယာမဂ္ကုိ ရေစျခင္း၌ ၾကံ႕ၾကံ႕ခံႏုိင္ျခင္း (အားအင္) ကုိ ျဖစ္ေစေသာေၾကာင့္ ဗလ-ဗုိလ္ဟုေခၚသည္။ ၎တုိ႔သည္ ဣေျႏၵငါးပါးအတုိင္း
၁။ သဒၶါဗုိလ္
၂။ ၀ီရိယဗုိလ္
၃။ သတိဗုိလ္
၄။ သမာဓိဗုိလ္
၅။ ပညာဗုိလ္ ဟုငါးပါးရွိၿပီး အရေကာက္လည္း အတူတူပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ေဗာဇၥ်င္ (၇) ပါး
ေဗာဓိဟူေသာ သစၥာေလးပါးကုိ သိေၾကာင္းတရားအေပါင္း၏ အစိတ္အစိတ္ကုိ ေဗာဓိအဂၤ= ေဗာဇၥ်ဂၤ= ေဗာဇၥ်င္လုိ႔ ေခၚပါတယ္။ ဒီေဗာဇၥ်င္လည္း ခုႏွစ္ပါးရွိပါတယ္။
၁။ သတိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာေလးပါးကုိ သိေၾကာင္းျဖစ္တဲ့ ေအာက္ေမ့မႈသတိ
၂။ ဓမၼ၀ိဇယသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာေလးပါးကုိ သိေၾကာင္းျဖစ္တဲ့ ဆုိင္ရာတရားမ်ားကုိ စိစစ္တတ္တဲ့ ပညာ
၃။ ၀ီရိယသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာေလးပါးကုိ သိေၾကာင္းျဖစ္တဲ့ အားထုတ္မႈ ၀ီရိယ
၄။ ပီတိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာေလးပါးကုိ သိေၾကာင္းျဖစ္တဲ့ ႏွစ္သက္ရႊင္လန္းမႈ ပီတိ
၅။ ပႆဒၶိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာေလးပါးကုိ သိေၾကာင္းျဖစ္တဲ့ ၿငိမ္းေအးမႈ ပႆဒၶိ
၆။ သမာဓိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာေလးပါးကုိ သိေၾကာင္းျဖစ္တဲ့ တည္ၾကည္မႈ သမာဓိ
၇။ ဥေပကၡာသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာေလးပါးကုိ သိေၾကာင္းျဖစ္တဲ့ လ်စ္လ်ဴ႐ႈမႈ တၾတမဇၥ်တၱတာ
မဂၢင္ (၈) ပါး
သစၥာဉာဏ္ကုိ ရရာရေၾကာင္း မွန္ကန္တဲ့ လမ္းေၾကာင္းကုိ မဂၢအဂၤ = မဂၢဂၤ= မဂၢင္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ အားလုံးသိၿပီးတဲ့အတုိင္း မဂၢင္ ရွစ္ပါးရွိပါတယ္။
၁။ သမၼာဒိ႒ိမဂၢင္ = မွန္ကန္တဲ့အျမင္ (ပညာ)
၂။ သမၼာသကၤပၸမဂၢင္ = မွန္ကန္တဲ့ အေတြးအႀကံ (၀ိတက္)
၃။ သမၼာ၀ါစာမဂၢင္ = မွန္ကန္တဲ့စကား (သမၼာ၀ါစာ)
၄။ သမၼာကမၼႏၱမဂၢင္ = မွန္ကန္တဲ့ အလုပ္ (သမၼာကမၼႏၱ)
၅။ သမၼာအာဇီ၀မဂၢင္ = မွန္ကန္တဲ့ အသက္ေမြးမႈ (သမၼာအာဇီ၀)
၆။ သမၼာ၀ါယမမဂၢင္ = မွန္ကန္တဲ့ အားထုတ္မႈ (၀ီရိယ)
၇။ သမၼာသတိမဂၢင္ = မွန္ကန္တဲ့ ေအာက္ေမ့မႈ (သတိ)
၈။ သမာသမာဓိမဂၢင္ = မွန္ကန္တဲ့ တည္ၾကည္မႈ (သမာဓိ)
အထက္ပါ တရားအသီးသီးကုိ ေပါင္းလုိက္ပါက (၃၇)ပါးရွိၿပီး ေဗာဓိပကၡိယတရား သုံးဆယ့္ခုႏွစ္ပါးလုိ႔ ေခၚပါတယ္။ သစၥာေလးပါးေဗာဓိတရားကုိ ရရာရေၾကာင္း တရားမ်ားလုိ႔ နားလည္သေဘာေပါက္ႏုိင္ပါတယ္။
သီတဂူဗုဒၶ၀ိဟာရ
ေဗာဓိပကၡယရဲ႕ ပါဠိတုိက္႐ုိက္အဓိပၸါယ္ကုိ ေဗာဓိ၊ ပကၡ၊ ဣယလုိ႔ ပုဒ္ခဲြၿပီး ေဗာဓိ- သစၥာေလးပါးကုိ သိတတ္ေသာ မဂ္ဉာဏ္၊ ပကၡ- အသင္းအပင္း၊ ဣယ-ျဖစ္ျခင္းလုိ႔ အသီးသီး အဓိပၸါယ္ရကာ ေဗာဓိဉာဏ္၏ အသင္းအပင္းျဖစ္ေသာ တရားမ်ားလုိ႔ နားလည္ႏုိင္ပါတယ္။ အလြယ္နားလည္ေအာင္ ေျပာရရင္ေဗာဓိပကၡိယ ဆုိတာ အရိယာမဂ္ဉာဏ္ကုိ ရရာရေၾကာင္းျဖစ္တဲ့ တရားမ်ား၊ အရိယာမဂ္ဉာဏ္ႏွင့္ အတူတကြ ျဖစ္တဲ့တရား မ်ားလုိ႔ အဓိပၸါယ္ရပါတယ္။ အေရအတြက္အားျဖင့္ ေဗာဓိပကၡိယတရား ၃၇ပါးရွိပါတယ္။ အဲဒါေတြက
သတိပ႒ာန္ ၄ ပါး၊ သမၼပၸဓာန္ ၄ ပါး၊ ဣဒၶိပါဒ္ ၄ ပါး၊ ဣေျႏၵ ၅ ပါး၊ ဗုိလ္ ၅ ပါး၊ ေဗာဇၥ်င္ ၇ ပါး၊ မဂၢင္ ၈ ပါး အားျဖင့္ ေပါင္း (၃၇) ပါးတုိ႔ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
သတိပ႒ာန္ (၄) ပါး
မိမိဆုိင္ရာအာ႐ုံ၌ လြန္လြန္ကဲကဲ စြဲၿမဲစြာတည္တဲ့ သတိအထူးကုိ သတိပ႒ာန္လုိ႔ ေခၚပါတယ္။ သတိပ႒ာန္ေလးပါးရွိပါတယ္။
၁။ ကာယႏုပႆနာ သတိပ႒ာန္ = ခႏၶာကုိယ္၌ (၀ါ) ဆံပင္ ေမြးညင္း စတဲ့ ၃၂ ေကာ႒ာသ၌ အသုဘ အျခင္းအရာအားျဖင့္ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္႐ႈမွတ္တဲ့ သတိအထူး၊
၂။ ေ၀ဒနာႏုပႆနာ သတိပ႒ာန္ = ေ၀ဒနာတုိ႔ကုိ ဒုကၡအျခင္းအရာအားျဖင့္ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္႐ႈ မွတ္တဲ့ သတိအထူး၊
၃။ စိတၱာႏုပႆနာ သတိပ႒ာန္ = စိတ္တုိ႔ကုိ အနိစၥအျခင္းအရာအားျဖင့္ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္႐ႈမွတ္တဲ့ သတိအထူး၊
၄။ ဓမၼာႏုပႆနာ သတိပ႒ာန္ = သညာသခၤါရျဖစ္ေသာ နီ၀ရဏစတဲ့ တရားဓမၼမ်ားကုိ အနတၱ အျခင္းအရာ အားျဖင့္ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္႐ႈမွတ္တဲ့ သတိအထူး၊
သမၼပၸဓာန္ (၄)ပါး
သမၼပၸဓာန္ ဆုိတာ ၀ီိရိယကုိ ေျပာတာပါ။ အ႐ုိးေၾကေၾက၊ အေရခမ္းခမ္း မဆုတ္မနစ္ ေနာက္မဆုတ္ဘဲ ႀကိဳးစားအားထုတ္တဲ့ ၀ီရိယေစတသိက္ကုိ ဆုိလုိပါတယ္။ ဒီသမၼပၸဓာန္လည္း ေလးပါးရွိပါတယ္။
၁။ ျဖစ္ေပၚၿပီးတဲ့ အကုသုိလ္တရားမ်ားကုိ ပယ္ေဖ်ာက္ႏုိင္ေအာင္ အားထုတ္တဲ့ ၀ီရိယ
၂။ မျဖစ္ေပၚေသးတဲ့ အကုသုိလ္တရားမ်ားကုိ မျဖစ္ေပၚေအာင္ အားထုတ္တဲ့ ၀ီရိယ
၃။ မျဖစ္ေသးတဲ့ ကုသုိလ္တရားမ်ားကုိ ျဖစ္ေအာင္အားထုတ္တဲ့ ၀ီရိယ
၄။ ျဖစ္ၿပီးတဲ့ ကုသုိလ္တရားမ်ားကုိ ခုိင္ခန္႔တုိးပြားေအာင္ အားထုတ္တဲ့ ၀ီရိယ
ဣဒၶိပါဒ္ (၄)ပါး
ၿပီးစီးထေျမာက္ေသာ စ်ာန္မဂ္ဖုိလ္ အက်ိဳးတုိ႔၏ အေျခခံ အေၾကာင္းတရား၊ တစ္နည္းအားျဖင့္ စ်ာန္မဂ္ဖုိလ္ရရွိရန္ အေျခခံျဖစ္တဲ့ တရားမ်ားကုိ ဣဒၶိပါဒ္လုိ႔ ေခၚပါတယ္။ ဣဒၶိပါဒ္ေလးပါး ရွိပါတယ္။
၁။ ဆႏၵိဒၶိပါဒ္ = ကုသုိလ္စိတ္မ်ားမွာ ယွဥ္တဲ့ ဆႏၵ
၂။ ၀ီရိယိဒၶိပါဒ္ = ကုသုိလ္စိတ္မ်ားမွာ ယွဥ္တဲ့ ၀ီရိယ
၃။ စိတၱိဒၶိပါဒ္ = ကုသုိလ္စိတ္မ်ားမွာ ယွဥ္တဲ့ စိတ္
၄။ ၀ီမံသိဒၶိပါဒ္ = ကုသုိလ္စိတ္မ်ားမွာ ယွဥ္တဲ့ ပညာ
ဣေျႏၵ (၅) ပါး
အရိယာမဂ္ကုိ ရေစျခင္း၌ အစုိးရျခင္းကုိ ျဖစ္ေစေသာေၾကာင့္ ဣေျႏၵဟုေခၚသည္။ ၎တုိ႔မွာ
၁။ သဒၶိေျႏၵ = ယုံၾကည္မႈ သဒၶါ(ေစတသိက္)
၂။ ၀ီရိယိေျႏၵ = ႀကိဳးစားအာထုတ္မႈ ၀ီရိယ(ေစတသိက္)
၃။ သတိေျႏၵ = မေမ့မေလ်ာ့ သတိရွိမႈ သတိ(ေစတသိက္)
၄။ သမာဓိေျႏၵ = တည္ၾကည္မႈ သမာဓိ(ေစတသိက္)
၅။ ပညိေျႏၵ = ပညာရွိမႈ ပညာ(ေစတသိက္)
ဗုိလ္ (၅) ပါး
အရိယာမဂ္ကုိ ရေစျခင္း၌ ၾကံ႕ၾကံ႕ခံႏုိင္ျခင္း (အားအင္) ကုိ ျဖစ္ေစေသာေၾကာင့္ ဗလ-ဗုိလ္ဟုေခၚသည္။ ၎တုိ႔သည္ ဣေျႏၵငါးပါးအတုိင္း
၁။ သဒၶါဗုိလ္
၂။ ၀ီရိယဗုိလ္
၃။ သတိဗုိလ္
၄။ သမာဓိဗုိလ္
၅။ ပညာဗုိလ္ ဟုငါးပါးရွိၿပီး အရေကာက္လည္း အတူတူပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ေဗာဇၥ်င္ (၇) ပါး
ေဗာဓိဟူေသာ သစၥာေလးပါးကုိ သိေၾကာင္းတရားအေပါင္း၏ အစိတ္အစိတ္ကုိ ေဗာဓိအဂၤ= ေဗာဇၥ်ဂၤ= ေဗာဇၥ်င္လုိ႔ ေခၚပါတယ္။ ဒီေဗာဇၥ်င္လည္း ခုႏွစ္ပါးရွိပါတယ္။
၁။ သတိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာေလးပါးကုိ သိေၾကာင္းျဖစ္တဲ့ ေအာက္ေမ့မႈသတိ
၂။ ဓမၼ၀ိဇယသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာေလးပါးကုိ သိေၾကာင္းျဖစ္တဲ့ ဆုိင္ရာတရားမ်ားကုိ စိစစ္တတ္တဲ့ ပညာ
၃။ ၀ီရိယသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာေလးပါးကုိ သိေၾကာင္းျဖစ္တဲ့ အားထုတ္မႈ ၀ီရိယ
၄။ ပီတိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာေလးပါးကုိ သိေၾကာင္းျဖစ္တဲ့ ႏွစ္သက္ရႊင္လန္းမႈ ပီတိ
၅။ ပႆဒၶိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာေလးပါးကုိ သိေၾကာင္းျဖစ္တဲ့ ၿငိမ္းေအးမႈ ပႆဒၶိ
၆။ သမာဓိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာေလးပါးကုိ သိေၾကာင္းျဖစ္တဲ့ တည္ၾကည္မႈ သမာဓိ
၇။ ဥေပကၡာသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာေလးပါးကုိ သိေၾကာင္းျဖစ္တဲ့ လ်စ္လ်ဴ႐ႈမႈ တၾတမဇၥ်တၱတာ
မဂၢင္ (၈) ပါး
သစၥာဉာဏ္ကုိ ရရာရေၾကာင္း မွန္ကန္တဲ့ လမ္းေၾကာင္းကုိ မဂၢအဂၤ = မဂၢဂၤ= မဂၢင္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ အားလုံးသိၿပီးတဲ့အတုိင္း မဂၢင္ ရွစ္ပါးရွိပါတယ္။
၁။ သမၼာဒိ႒ိမဂၢင္ = မွန္ကန္တဲ့အျမင္ (ပညာ)
၂။ သမၼာသကၤပၸမဂၢင္ = မွန္ကန္တဲ့ အေတြးအႀကံ (၀ိတက္)
၃။ သမၼာ၀ါစာမဂၢင္ = မွန္ကန္တဲ့စကား (သမၼာ၀ါစာ)
၄။ သမၼာကမၼႏၱမဂၢင္ = မွန္ကန္တဲ့ အလုပ္ (သမၼာကမၼႏၱ)
၅။ သမၼာအာဇီ၀မဂၢင္ = မွန္ကန္တဲ့ အသက္ေမြးမႈ (သမၼာအာဇီ၀)
၆။ သမၼာ၀ါယမမဂၢင္ = မွန္ကန္တဲ့ အားထုတ္မႈ (၀ီရိယ)
၇။ သမၼာသတိမဂၢင္ = မွန္ကန္တဲ့ ေအာက္ေမ့မႈ (သတိ)
၈။ သမာသမာဓိမဂၢင္ = မွန္ကန္တဲ့ တည္ၾကည္မႈ (သမာဓိ)
အထက္ပါ တရားအသီးသီးကုိ ေပါင္းလုိက္ပါက (၃၇)ပါးရွိၿပီး ေဗာဓိပကၡိယတရား သုံးဆယ့္ခုႏွစ္ပါးလုိ႔ ေခၚပါတယ္။ သစၥာေလးပါးေဗာဓိတရားကုိ ရရာရေၾကာင္း တရားမ်ားလုိ႔ နားလည္သေဘာေပါက္ႏုိင္ပါတယ္။
သီတဂူဗုဒၶ၀ိဟာရ
